کلمه(( ارتودنسی)) یا ((ارتودانتیکس)) ( (Orthodonticsکلمه یونانی است که از دو بخش(ارتو (- Ortho به معنی راست، درست،صحیح و((دنس)) (Dons=Odous=tooth) به معنی دندان تشکیل شده است. مرحوم استاد احمد آرام این کلمه را دندان آرایی ترجمه کرده است.هرچند در لغت، صرفا به جنبه مرتب شدن دندانها اشاره شده است، اما این رشته تخصصی عمدتا عهده دار اصلاح و هدایت رشد استخوانهای سر و صورت است . همچنین به این رشته نام های dentofacial Orthopedics (ارتوپدی فک و صورت)،orthodontia ،orthodontology هم گفته شده است.
“متخصص ارتودنسی” یا “ارتودنتیست” یا”دندان آرا” (Orthodontist) دکتر دندانپزشکی است که پس از پایان دوره دکترای عمومی٤−٥ سال نیز دوره تخصصی ارتودنسی را گذرانده باشد. “ارتودنتیست” یک متخصص در تشخیص،پیشگیری و درمان ناهنجاری های فکی و دندانی است.این فرد قادر است انواعی از تغییرات اسکلتی را در ناحیه سر و صورت بیماران درحال رشد ایجاد کند و برای بیماران بالغ با قرار دادن دستگاههای مختلف ارتودنسی و وارد کردن نیرو ،دندانها را حرکت دهد تا رابطه آنها را باهم وهمچنین با سایر بخش های اطراف هماهنگ نماید و کارایی و زیبایی طبیعی را به فرد بازگرداند.همه ارتودنتیست هادندانپزشک هستند اما حدود ٦٪دندانپزشکان متخصص ارتودنسی می باشند.
ریشه بسیاری از مشکلات وناهنجاری های فکی دندانی “ارث” است اما این عوامل نیز میتواند در ایجاد یا تشدید آن موثر باشند: مکیدن انگشت، تنفس دهانی، بیماری های دندان، بلع غیر طبیعی، بهداشت دهان ضعیف، زود یا دیر ازدست دادن دندان شیری، ازدست دادن دندان های دائمی، حوادث و ضربه، تغذیه ناکافی و ضعیف، برخی بیماری ها ومشکلات جسمی.
١−درگذشته نیز این گونه ناهنجاری ها وجود داشته اما فرهنگ پایین جامعه موجب عدم توجه مردم بوده است.۲- برخلاف گذشته که عمدتا ازدواج ها در اجتماع کوچکتری انجام میشد(فامیل،محله،روستا،شهر،…) امروزه اختلاف نژادی بیشتر شده و حتی بین شهر ها و کشور های مختلف ازدواج صورت میگیرد. طبعا ناهماهنگی های ژنتیکی در چنین ازدواج هایی بسیار بیشتر است.٣−مواد غذایی نرم که امروزه رایج تر است زمینه را برای ناهنجاری های دندانی فکی مهیاتر می سازد. غذاهای سخت با کمک به رشد صحیح استخوان فک وهمچنین تقویت لثه، موجب استحکام بیشتر دندانها میشود. ۴ -امروزه خوراکی های قندی و شیرین تر بیشتر از گذشته در دسترس است که با افزایش پوسیدگی های دندانی (به خصوص در دندان های شیری)امکان بروز ناهنجا ری های فکی -دندانی بسیار بیشتر می شود.
برخی نتایج مهم درمانهای ارتودنسی: ١−زیبایی ۲-خوب جویدن غذا ٣−تسهیل درمسواک زدن ۴-تکلم بهتر ٥−باز شدن مسیر هوایی بینی با رفع تنگی فک بالا ٦−پیشگیری از ایجاد و پیشرفت مشکلات مفصل فکی-کیجگاهی ٧−ترک عاداتی چون تنفس دهانی، انگشت مکیدن، ناخن جویدن و…٨− رفع و کاهش گیر های غذایی و در نتیجه کاهش پلاک های میکروبی(عامل پوسیدگی دندانها) و….
لبخند زیبا! بهداشت دهان آسان! اعتماد به نفس بالا!
طبعا رفع مشکلات ظاهری فرد، با ایجاد نشاط بیشتر و حضور بهتر او دراجتماع، درموقعیت شغلی وی نیز تاثیرگذار خواهد بود.
بله! حتما باید شخصی که قصد درمان ارتودنسی دارد ابتدا شرایط بهداشت دهان خود را به وضع مطلوبی برساند. بدین معنی که پس از مشاوره با ارتودنتیست اگرروی دندانها جرمی وجود دارد، “جرمگیری” و”برساژ” انجام شود، هر گونه پوسیدگی دندانی ترمیم گردد، ٣بار در روز”مسواک زدن”به مدت کافی و به روش صحیح ویکبار “نخ دندان کشیدن لای تمام دندان ها” را به صورت عادت درآورد و اگر با وجود این اقدامات خونریزی لثه داشته باشد، با نظر ارتودنتیست خود، بایک متخصص لثه نیز مشورت کند. دربسیاری از موارد کشیدن چند دندان شیری و یا دائمی هم جزو طرح درمان است که ارتودنتیست پس ازبررسی و تشخیص نهایی تعیین می کند.
١−درد مختصر و کوتاه مدت که یا بسیار کم است یا میتوان با مسکن رفع نمود. ۲- لقی موقت دندانها که پس از ختم حرکت دندانها رفع میشود. ٣− زخم، ناراحتی مخاط لب وگونه وزبان که اگر به دلیل شکستگی یا جا به جایی سیم ها باشد میتوان با مراجعه به ارتودنتیست و یا استفاده از موم های مخصوص آن را رفع کرد و در مواردی هم خود به خود برطرف می گردد. ۴ – تحلیل ریشه دندان که میزان آن اغلب ناچیز است و در موارد نادر میتواند مشکل ساز باشد.در موارد حاد با متخصص ریشه (اندودنتیست)مشورت میشود و معمولا درمان باید سریعتر ختم شود. ٥− تشدید پوسیدگیهای دندانی((به دلیل تجمع بیشتر مواد غذایی و پلاک های میکروبی))که با استفاده از مسواک های مخصوص، دقت بیشتر در مسواک زدن، کاربرد نخ دندان و دهان شویه میتوان این مشکل را از بین برد. ٦− تورم و خونریزی لثه(حین مسواک زدن یا گاز زدن سیب و…)که تنها به دلیل عدم رعایت بهداشت دهان بروز میکند. و رایج ترین مشکل درمان های ارتودنسی به خصوص نوع ثابت است که تنها با رعایت بهداشت دهان قابل رفع است. (کاربرد صحیح مسواک،نخ دندان و دهانشویه ودر موارد لازم جرمگیری و برساژ دندانها و…).
معمولا باید بیمار ارتودنسی هر ٣−۴هفته یکبار مراجعه کند.
بطور کلی درمان های ارتودنسی را میتوان از نظر نوع دستگاه به سه نوع کلی تقسیم کرد: ١−درمان متحرک ((Removable)): درمان متحرک ارتودنسی با دستگاه های ساخته شده از آکریل و سیم انجام میشود که چون بیمار میتواند آنها را از دهان خود خارج نموده و مجددا بگذارد، به این نوع درمان ((متحرک)) میگویند.این دستگاه ها توانایی محدودی برای رفع ناهنجاریهای فکی-دندانی دارند و همان کارایی کم نیز معمولادر سنین پایین امکان پذ یر است.نکته قابل توجه اینکه اگر ناهنجاری های دندانی شدید بوده ونیازمند در مان ثابت باشد، انجام درمان متحرک ، صرفا چند دندان جلو را مرتب می کند والکوژن فرد و حتی دندانهای خلفی دچار نا به سامانی بیشتری میشود. لذا در بسیاری ازموارد این نوع درمان قابلیت کافی برای رفع مشکل فکی – دندانی را نداشته و عدم درمان بهتر از درمان ناقص است.در درمان کامل تخصصی ، ممکن است از دستگاه متحرک برای مقدمه درمان اصلی ودر پایان به عنوان نگهدارنده استفاده شود. (اکلوژن =برهمایش دندان هاو در هم رفتن سطوح جونده ی آنها حین جویدن) ۲ – درمان فانکشنال (functional): عمده ترین هدف این درمان اصلاح رابطه ی دو فک در کودکان ونوجوانانی است که رابطه فک بالا و پایین آنها طبیعی نباشد. در مواردی نیز این درمان قادر است عدم تقارن چهره را تصحیح نماید. علت نام فانکشنال این است که دستگاه با فانکشن یا عملکرد ناحیه فک و صورت تداخل نموده و جهت و میزان نیروی عضلات ناحیه (مانند زبان،گونه، لب و…) را به سمت بهبود مسیر رشد تغییرمی دهد. به عنوان مثال اگر فک پایین عقب و فک بالا جلو باشد، بیمار (کلاس دو)گفته میشود وبهتر است درسنینن١۲−١۰سالگی تحت درمان قرار گیرد. اگر فک پایین جلو ویا فک بالا عقب باشد ناهنجاری (کلاس سه) وجود دارد که بهترین سن برای شروع درمان این فرد١۰−٦ سالگی است( بر اساس فک درگیر). ناهنجاری های استخوانی فک اگر به موقع ودر سن رشد با درمان فانکشنال رفع نشوند، ممکن است چند سال سن پس از بلوغ (حدود١٧−١٦سالگی به بعد)به جراحی فک نیاز پیدا کند. البته نتیجه درمان فانکشنال همواره صد درصد نیست و میزان پیشرفت به عواملی چون میزان زمان باقیمانده جهت رشد فرد و همکاری بیمار وابسته است. دستگاه های فانکشنال مشابه دستگاه های متحرک اما حجیم تر هستند. بعضی دستگاه های فانکشنال نیز از این نوع ثابت است. ٣−درمان ثابت(Fix): هدف این نوع درمان اغلب منظم کردن دندان هاست .در این درمان توانایی زیادی برای هر نوع حرکت دندانی وجود دارد و اسکلت صورت را میتوان مورد تاثیرات قوی قرارداد. نتیجه کار اغلب ایده ال است. قطعات مختلف این دستگاه به دندان ها متصل شده و نیروهای لازم با سیم ،فنر و الاستیک های مختلفی به آنها وارد میشود. جنس قطعات بسیار متنوع است اما اغلب از فولاد زنگ نزن (Stainlees steel)، سرامیک(همرنگ دندان)، پلاستیک، نیکل-تیتانیوم و…ساخته میشوند. در درمان ارتودنسی سیستم های متنوعی همانندLingual, Ovation,SPEED,Damon,Invisalign In-، نامرئی و…وجود دارند که مزایا ومعایب هر کدام توسط ارتودنتیست برای شما توضیح داده خواهد شد. بهترین سن برای شروع درمان ثابت دختران حدود ١١و پسران حدود١۲سالگی است اما تا درهر سنی امکان درمان ارتودنسی ثابت وجود دارد، مشروط بر اینکه اولا بیماری لثه ایجاد نشده باشد و ثانیا فرد حوصله و فرصت کافی داشته باشد. دوره های درمان هم میتواند از یک تا چندین سال به طول انجامد. توصیه مهم به والدین :بهترین زمان برای اولین معاینه دندانپزشکی سن۲سالگی واولین معاینه ارتودنسی٦ سالگی است.
هزینه درمان ارتودنسی برای انواع درمان ها و بیمارن مختلف است، همچنین با شرایط روز تغییر می کند.هزینه قطعی پس از تکمیل پرونده، قالب گیری، تهیه مدارک وسپس تعیین ((طرح درمان))مشخص واعلام میگردد. گران بودن درمانهای ارتودنسی (اگربتوان گران نامید!) به دلایل زیر است: مدت طولانی درمان، تعداد جلسات زیاد معالجه ،وارداتی وگران بودن وسایل مصرفی، تنوع بسیار زیاد لوازم مورد نیاز برای هر بیمار، پیچیدگی مراحل تشخیص-درمان و مراحل مختلف درمان های ارتودنسی و…در عین حال توجه به این نکته حائز اهمییت است که ارتودنتیست مشکل مراجعین را درک میکند اما خود دچار محدودیت ها ومخارج سنگین مختلفی است که برای انجام درمان صحیح بیماران ناچار است آن را تامین کند. بهره برداری از یک “لبخند زیبا” برای تمام عمر نیز نتیجه ارزشمندی است که بیمار در ازای پرداخت هزینه درمان به دست می آورد!
چرا قد بعضی بلندتر است؟ چرا وزن امروز ما با پارسال تفاوت زیادی دارد؟ چرا؟…چرا؟…در مورد موجودات زنده همیشه دو دو تا چهارتا نیست! شرایط بیولوژیک کاملا با دنیای ریاضیات متفاوت است. در کلیه رشته های پزشکی،اعم ازدندان پزشکی، ارتودنسی، روان پزشکی و…هیچ انسانی را نمی توان بادیگری مقایسه نمود، حتی با خودش در موقعیت دیگر!
هرچند متخصص ارتودنسی قادر است وضعیت دندانها وفرم لبخند را در هر سنی بهتر كند ولیكن در دوره ای از زندگی این كار راحت تر انجام می شود ، شروع درمان در این مرحله بهترین نتیجه را با حداقل زمان وهزینه را دربر دارد . پیشنهاد انجمن ارتودنسی آمریكا این است كه اولین ارزیابی ارتودنسی باید با مشاهده اولین مشكل ارتودنسی صورت گیرد كه این معاینه نباید دیرتر از ٧ سالگی انجام شود . ممكن است شروع درمانارتودنسی ضروری نباشد اما معاینه دقیق در تعیین بهترین زمان شروع درمان كمك می نماید.
معاینه زود هنگام باعث تشخیص بموقع مشكلات شده وفرصت زیادی برای درمان مؤثر تر فراهم می كند .مداخله ماهرانه در الگوی رشد بیمار می تواند باعث هدایت رشدوتكامل شده واز بروزمشكلات شدید تر در آینده جلوگیری كند . زمانی كه مداخله ارتودنسی ضروری نباشد متخصص ارتودنسی می تواند رشد وتكامل را با دقت كنترل نموده ودرمان را در زمان ایده آل شروع كند .
در سن ٧ سالگی ، اولین دندان آسیاب بزرگ در محیط دهان ظاهر می شود كه نقش مهمی در جویدن وتثبیت الگوی قرارگیری دندانها دارد .در این هنگام ارتودنتیست قادر است رابطه طرفی وجلو عقب وعمودی دندانها و فكین را ارزیابی كند. همچنین وجود دندانهای پیشین دراین سن می تواند جدا بودن دندانها و فك ، جلو بودن دندانها ، بسته بودن دندانها ،زیاده از حد دیده شدن لثه ها ، مشكلات رویشی ، خطر صد مه به دندانها ،وجود عادات مخرب و… را نشان دهد . معاینات دوره ای شانس داشتن لبخند زیبا را افزایش می دهد.
برخی از مزایای درمانهای پیشگیری كننده عبارتند از : ١. بوجود آوردن فضا برای دندانها ی در حال رویش كه دارای كمبود فضا هستند . ٢. حفظ یا متقارن كردن فرم صورت با متأثر نمودن رشد فك ٣. كاهش خطر آسیب به دندانهای جلو آمده ۴. حفظ فضا برای دندان رویش نیافته ۵. كاهش شانس خارج كردن دندانهای دائمی در دوره درمانی ارتودنسی ثابت ۶. كاهش مدت زمان فعال درمان ارتودنسی ٧. امكان اصلاح مشكلات فكی كه با رشد مرتبط هستند
ارتودنسی فقط برای زیبایی وزیبا نمودن لبخند نمی باشد . درمان ارتودنسی رابطه بد دندانها را كه بدلیل قرار گیری بد دندانها وفكین ایجاد می شود بهبود می بخشد . ناهنجاری روی لبخند ، جویدن، تمیز كردن دندانها ویا احساستان در مورد لبخندتان تأثیر می گذارد .برای آشنایی با ناهنجاریهای رایج به آن بخش مراجعه نمایید.
با توجه به مطالعات انجام شده توسط انجمن ارتودنتیست های آمریكا درمان نكردن ناهنجاریهای دندانی فكی می تواند مشكلاتی را بوجود آورد . دندانهای كج شده مشكلات بسیاری را در مسواك ونخ زدن دندانها ایجاد می كنند كه می تواند منجر به ایجاد پوسیدگی دندان ویا بیماریهای لثه ای گردد. دندانهای جلوآمده مستعد ضربه خوردن ودر نتیجه شكستگی ، صدمه به عصب وحتی بیرون افتادن دندانها ومشكلات مفصل گیجگاهی فكی هستند . اشكالات بعد عمودی نیز می تواند باعث جلو آمدن زبان درهنگام بلع ، اختلالات تكلمی یا صدمات وارده بر لثه وبافتهای نگهدارنده شوند . پس ارتودنسی بیش از آنكه باعث یك لبخند شاداب گردد باعث سالم تر شدن شما نیزمی گردد.