شکاف کام و لب شکری چیست؟
شکاف لب یا شکاف کام به وجود فاصله و یا شکاف در لب بالایی و یا در سقف دهان گفته می‌شود. شکاف لب و شکاف کام از بدو تولد نمایان است. علت وجود این شکاف، این است که در دوران رشد جنین در رحم مادر، بخش‌هایی از صورت کودک به درستی به یکدیگر وصل نشده اند. شکاف لب و کام شایع‌ترین نقص مادرزادی صورت در بریتانیا است که تقریباً در 1 کودک در هر 700 کودک دیده می‌شود.
ظاهر شکاف لب و کام چگونه است؟
کودک ممکن است تنها دچار دچار شکاف لب باشد یا شکاف کام و یا هر دو. شکاف لب ممکن است تنها در یک طرف لبها دیده شود یا در دو طرف لب شکاف وجود داشته باشد (شکل زیر). شکاف لب ممکن است یک درز کوچک و یا یک فاصله بزرگ در لب باشد که به بینی می‌رسد.
شکاف کام ممکن است تنها یک حفره در عقب دهان باشد یا یک شکاف در سقف دهان که تا جلوی دهان امتداد می‌یابد. گاهی اوقات ممکن است شکاف کام توسط آستر سقف دهان پوشانده شده باشد.
مشکلات مرتبط با شکاف لب و کام
شکاف لب و شکاف کام گاهی اوقات ممکن است مشکلات متعددی به ویژه در چند ماه اول زندگی پیش از عمل جراحی، برای بیمار ایجاد نماید. از جمله مشکلات آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
اختلال در غذا خوردن کودک: کودکانی که دچار شکاف کام هستند ممکن است نتوانند شیر را از سینه مادر یا شیشه شیر بمکند چرا که دهان آنها به طور کامل بسته نمی‌شود.
مشکلات شنوایی: برخی از کودکانی که دچار شکاف کام هستند، بیشتر مستعد عفونت گوش و تجمع مایعات در داخل گوش هستند که ممکن است بر شنوایی آنها تأثیر بگذارد.
مشکلات دندانی: شکاف لب و کام ممکن است باعث شود دندانها به درستی رشد نکنند. همچنین احتمال پوسیدگی دندان خیلی بیشتر می‌شود.
مشکلات گفتاری: در صورتی که شکاف کام اصلاح نشود منجر به مشکلات گفتاری مانند واضح نبودن تکلم یا ایجاد صدای بینی در هنگام صحبت کردن می‌شود.
بیشتر این مشکلات پس از عمل جراحی بهبود یافته و مشکلات گفتاری نیز با گفتار درمانی حل می‌شود.
چه عواملی باعث ایجاد شکاف لب و کام می‌شود؟
شکاف لب و شکاف کام زمانی اتفاق می‌افتد که ساختارهایی که لب بالا یا سقف دهان را تشکیل می‌دهند، در دوران رشد کودک در داخل رحم مادر، درست به هم وصل نمی‌شوند. علت دقیق آن هنوز مشخص نیست. در هر صورت احتمال این که شکاف لب و کام حاصل انجام دادن یا انجام ندادن برخی کارها در دوران بارداری باشد بسیار کم است.
در برخی از موارد شکاف لب و کام به موارد زیر مرتبط است:
- ژنی که کودک از والدین خود به ارث برده است (با این حال در بیشتر موارد این اتفاق در خانواده تکرار نمی‌شود)
- سیگار کشیدن یا مصرف الکل در دوران بارداری
- چاقی در دوران بارداری
- کمبود اسید فولیک در دوران بارداری
- مصرف برخی داروها در اوایل بارداری مانند برخی داروهای ضد تشنج یا داروهای استروئیدی
- در برخی موارد شکاف لب یا کام ممکن است بخشی از نقایص مادرزادی باشد که حاصل مشکل دیگری مانند سندرم 22q11 deletion syndrome یا دی جرج بوده است.
تشخیص شکاف لب و کام
شکاف لب معمولاً در اسکن غربالگری اواسط بارداری که بین هفته هفدهم و بیست و یکم بارداری انجام می‌شود، شناسایی می‌شود. همه موارد شکاف لب در این اسکن قابل شناسایی نیستند. شناسایی شکاف کام در اسکن سونوگرافی معمولی بسیار دشوار است.
در صورتی که شکاف لب و شکاف کام در اسکن دیده نشود، معمولاً بلافاصله پس از تولد یا در معاینه فیزیکی نوزاد که در 72 ساعت اول پس از تولد انجام می‌شود، آشکار می‌گردد. هنگامی که شکاف لب و شکاف کام تشخیص داده می‌شود، باید والدین کودک را به متخصص نشان دهند.
روش‌های درمان شکاف لب و کام
شکاف لب و کام توسط متخصص درمان می‌شود. معمولاً برنامه مراقبتی بلند مدتی در نظر گرفته می‌شود. روش‌های درمان اصلی شکاف لب و کام به صورت زیر است:
عمل جراحی
عمل جراحی برای اصلاح شکاف لب معمولاً در سه تا شش ماهگی انجام می‌شود و عمل جراحی اصلاح شکاف کام معمولاً در شش تا دوازده ماهگی صورت می‌گیرد.
کمک به غذا خوردن کودک : ممکن است لازم باشد روش غذا دادن به کودک و موقعیت او در هنگام شیر خوردن را تغییر دهید تا بهتر بتواند شیر بخورد. همچنین ممکن است لازم باشد از شیشه شیر مخصوص طراحی شده برای این منظور استفاده کنید.
نظارت بر شنوایی: کودکانی که با شکاف کام متولد می‌شوند بیشتر دچار تجمع مایعات در گوش می‌شوند که بر شنوایی کودک تأثیر می‌گذارد. نظارت دقیق بر شنوایی کودک اهمیت زیادی دارد. در صورتی که تجمع مایعات گوش بر شنوایی کودک تأثیر زیادی بگذارد از وسایل کمک شنوایی ممکن است استفاده شود یا لوله کوچکی در داخل گوش قرار داده می‌شود تا مایعات گوش تخلیه شوند.
گفتار درمانی: در صورتی که کودک با شکاف کام یا شکاف لب متولد شده باشد، گفتار درمانگر به وضعیت تلفظ و تکلم او نظارت کرده و کمک می‌کند زبان در کودک به درستی شکل بگیرد.
بهداشت دهان و دندان و درمان ارتودنسی: در صورتی که دندان‌های دائمی به درستی در جای خود قرار نگرفته باشند ممکن است نیاز به براکت ارتودنسی باشد. در این زمینه باید با ارتودنتیست مشورت کنید.
دورنمای شکاف لب و کام
اکثر کودکان مبتلا به شکاف لب و شکاف کام به طور کامل بهبود یافته و زندگی کاملاً طبیعی دارند. بیشتر این کودکان هیچ مشکل پزشکی جدی پیدا نمی‌کنند و درمان مشکلات ظاهری آنها را نیز حل می‌کند. عمل جراحی ترمیم سقف دهان ممکن است جای زخم کوچکی در بالای لب بر جای بگذارد که به مرور زمان محو شده و هر چه کودک بزرگ‌تر می‌شود اثر آن کمتر می‌شود.
برخی افراد بزرگسال که تحت درمان شکاف لپ یا شکاف کام قرار گرفته اند ممکن است به خاطر ظاهری که دارند، اعتماد به نفسشان ضعیف باشد. در این صورت از گروه‌های حمایتی و مشاوره برای بهبود وضعیت روانی خود استفاده کنید.
آیا شکاف لب و شکاف کام برای اعضای دیگر خانواده اتفاق می‌افتد؟
بیشتر موارد شکاف لب و کام تنها یک مورد در خانواده را شامل می‌شود و احتمال این که فرزند دیگر شما نیز دچار چنین مشکلی باشد کم است. احتمال تولد کودکی با شکاف لب و شکاف کام در مواردی که پیش از این کودک دیگر شما دچار این مشکل بوده است، کمی بیشتر از کودکان دیگر است. اما این افزایش احتمال تنها حدود دو تا هشت درصد است.
در صورتی که شما یا همسرتان دچار شکاف کام بوده اید، احتمال این که کودکی با شکاف کام داشته باشید حدود دو تا هشت درصد است. بیشتر کودکان والدینی که دچار شکاف کام هستند، دچار این مشکل نمی‌شوند.
احتمال تولد کودک دیگری با شکاف کام در مواردی که این وضعیت تحت تأثیر عامل ژنتیکی است، بیشتر است. مثلاً والدینی که دچار سندرم دی جرج هستند 50% احتمال دارد که کودکشان نیز دچار این مشکل شود.
https://www.nhs.uk/conditions/cleft-lip-and-palate/
