شکاف کام و شکاف لب از رایج ترین نقص های مادرزادی است که در برخی نوزادان تازه متولد شده دیده می شود. غالبا این شکاف ها زمانی ایجاد می شوند که اجزای صورت جنین هنگام رشد به صورت کامل بسته نمی شوند. شکاف کام و لب از نقص های مجزای بدو تولد هستند و معمولا به دلایل ژنتیکی و یا سندرم های ارثی به وجود می آیند. همچنین شکاف کام و لب با جراحی درمان می شوند و در این صورت با درمان به موقع می توان از عوارض احتمالی آن پیشگیری کرد.
شکاف کام همان شکاف موجود در سقف دهان است. همچنین پارگی لب و یا بسته نشدن آن را شکاف لب می گویند. قطعا این دو مورد روی زیبایی افراد تاثیر گذار هستند و در صورتی که درمان نشوند می توانند برخی مشکلات روحی و روانی را نیز در آینده به وجود آورند. معمولا شکاف کام و لب در بدو تولد قابل تشخیص هستند. شکاف کام مانند شکاف لب روی ظاهر افراد تاثیر گذار نیست اما شایع ترین شکاف، شکاف کام است که در پشت دهان قرار دارد. شکاف کام در بدو تولد به ندرت تشخیص داده می شود و ممکن است والدین نوزاد تا زمانی که علائم وجود شکاف کام نمایان نشود، متوجه وجود آن نباشند.
همانطور که گفته شد، شکاف کام و شکاف لب زمانی ایجاد می شوند که بافت های صورت و دهان کودک به درستی به یکدیگر جوش نمی خورند. بافت هایی که منجر به تشکیل لب و کام می شوند معمولا در ماه های دوم و یا سوم بارداری به یکدیگر جوش می خورند اما در نوزادان دارای این مشکلات، هرگز به هم جوش نمی خورند. طبق نظریه محققان عوامل محیطی، ژنتیکی و وراثتی روی ایجاد این مشکلات موثر هستند. علاوه بر آن برخی موارد دیگر نیز منجر به بروز شکاف کام و لب در کودکان می شوند که عبارتند از:
- مصرف دخانیات به خصوص سیگار
- مصرف الکل و مشروبات الکی
- عدم مصرف فولیک اسید در دوران بارداری برای مادران و یا کمبود آن
- مصرف برخی داروهای خاص در زمان بارداری
- وجود برخی بیماری های خاص در دوران بارداری
- سن بالای پدر نوزاد
- استرس دوران بارداری
تمامی این موارد از علل ایجاد شکاف کام و لب در کودکان هستند. اما در حالت کلی علت قاطعانه این مشکل کشف نشده است.
شکاف کام زیر مخاطی چیست؟
یکی از نقص های مادرزادی در کام یا همان سقف دهان که به صورت بازشدگی عضلات کام است و توسط مخاط دهان پوشیده شده است، شکاف کام زیر مخاطی است. کام یک قسمت استخوانی به نام سختکام و یک قسمت عضلانی به نام نرمکام دارد. در انتهای نرمکام نیز زبان کوچک قرار گرفته است. وجود لایه مخاطی تشخیص وجود شکاف در کام و یا سقف دهان را مشکل می کند. شکاف زیرمخاطی نرمکام با نقص در خط میانی کام و یا قرارگیری در موقعیت نادرست بافت عضلانی نرمکام مشخص می شود.
شکاف زیر مخاطی سختکام نیز با نقص استخوانی مرکز سختکام و در برخی موارد مانند تورفتگی در سختکام مشخص می شود. در مواردی که شکاف کام شدید باشد، شکاف کام زیر مخاطی هم قسمت نرمکام و هم قسمت سختکام را درگیر می کند. در اغلب موارد نیز، شکاف کام زیر مخاطی با وجود یک زبان کوچک دو شاخه همراه است.
علت ایجاد شکاف کام زیرمخاطی
همانطور که در بالا اشاره شد، علت های مختلف و متعددی برای ایجاد شکاف کام وجود دارند و معمولا در اغلب موارد، شکاف کام به دلیل وراثت و عوامل محیطی در هفته های اولیه بارداری، هفته های هشتم تا دوازدهم، ایجاد می شود. در این میان، شکاف کام زیر مخاطی در برخی موارد همراه با علائمی مانند سندرم ظاهر می شود. سندرم استیکلر و سندرم VCF از نمونه سندرم های مرتبط با شکاف کام زیر مخاطی هستند.
عوارض و مشکلات احتمالی وجود شکاف کام
بسته به نوع شکاف کام و شدید بودن آن، تاثیرش روی عملکرد عضلات کام متفاوت است. ناهنجاری های موجود در نرمکام به خصوص ناهنجاری های موفولوژیک می تواند روی عملکرد کام و حلق و در نهایت گفتار کودک تاثیرگذار باشد. در این صورت ناهنجاری ها منجر به گفتار پرخیشومی یا همان تودماغی حرف زدن، می شوند.
مشکلات مکیدن انگشت در کودکان نیز از عوارض وجود شکاف کام است. در این صورت اغلب کودکانی که با مشکلات مکیدن انگشت روبرو هستند مدت زمان زیادی برای غذا دادن به آنها صرف می شود.
در صورتی که کودک شکاف کام داشته باشد، مایعاتی که می نوشد در هنگام بلع از بینی اش برگشت می خورند. به خصوص در اولین سال زندگی کودک این مشکل به صورت متعدد مشاهده می شود. همچنین معمولا نوزادانی که شکاف کام دارند توانایی گرفتن سینه مادر و یا شیشه شیر را ندارند. در این مورد معمولا استفاده از سرشیشه های مخصوص پیشنهاد می شود.
با وجود شکاف کام عضله کشنده کامی حلقی که منجر به عملکرد بد لوله استاش می شود در شنوایی فرد اخلال ایجاد کرده و خطر مبتلا شدن کودک به بیماری گوش میانی افزایش پیدا می کند. گرچه افراد دارای شکاف کام در معرض اخلال در عملکرد دریچه کامی حلق هستند اما بسیاری از آنها گفتاری طبیعی دارند، گوش میانی طبیعی داشته و در هنگام بلیعدن مایعات نیز با برگشت آنها از بینی مواجه نمی شوند.
معمولا کودکانی که شکاف کام دارند، در معرض افزایش مایع گوش و خطر کاهش شنوایی قرار می گیرند. زیرا در این کودکان مایع بیشتری در گوش میانی ساخته می شود و در صورتی که عفونت گوش درمان نشود، شنوایی کودک کاهش پیدا می کند. برای پیشگیری از این مشکل معمولا از لوله های خاصی استفاده می شود تا مایع تخلیه شده و شنوایی کودک نیز مکررا بررسی می شود.
وجود مشکلات دندان و یا فک می تواند از عوارض شکاف کام و لب باشد. در این صورت، به دلیل اینکه دهان کودک کامل رشد نمی کند، دندان ها به هم ریخته شده و معمولا در محل شکاف لب و کام در می آیند. برای رفع این مشکل کودک باید تحت نظر یک دندانپزشک قرار داشته باشد
کودکانی که به شکاف کام مبتلا هستند، معمولا به علت نحوه تکلم و گفتارشان دچار کمبود اعتماد به نفس می شوند و ممکن است با برخی از مشکلات روحی نیز دست و پنجه نرم کنند.
درمان شکاف کام
در صورتی که وجود شکاف کام باعث ایجاد مشکلاتی در کودک شود، انجام جراحی ضرورت دارد. تودماغی حرف زدن کودک در نتیجه وجود شکاف کام یکی از عللی است که نشان می دهد شکاف کام باید در کودکان درمان شود. در چنین موقعیتی، علت مشکلات گفتار کودک باید توسط آسیب شناس گفتار و زبان تشخیص داده شود. در صورتی که کودکان با وجود شکاف کام توانایی جلوگیری از خروج هوا از طریق بینی در هنگام صحبت کردن را نداشته باشند، انجام جراحی کام ضرورت دارد. در این صورت، گفتار درمانی نمی تواند به طور کامل این مشکل را اصلاح کند. در اغلب موارد نیز کودکان بعد از انجام جراحی کام برای اصلاح خطاهای گفتاری نیاز به گفتار درمان دارند.
مشکلات مکیدن انگشت و بلعیدن مایعات نیز باید در کودکان درمان شوند که در این مواقع نیز معمولا مشاور تغذیه، استفاده از برخی روش های ویژه را پیشنهاد می کند که با استفاده از آنها می توان این مشکلات را مدیریت کرد.
مشکلات و بیماری های گوش نیز که از عوارض وجود شکاف کام هستند می توانند توسط پزشک کودک و یا یک متخصص گوش و حلق و بینی درمان شوند. در این صورت، معمولا از آنتی بیوتیک ها و یا لوله های VT که در گوش قرار داده می شوند، برای درمان استفاده می شود. همچنین برای اطمینان از وضعیت شنوایی کودک در حین درمان، کودک باید تحت نظر متخصص و یا پزشک قرار بگیرد.
اسکن آنومالی از اسکن های دوران بارداری است که شکاف لب با استفاده از این اسکن قابل تشخیص است. اما شکاف کام در جنین تشخیص داده نمی شود. درمان شکاف کام در بدو تولد آغاز می شود و معمولا تا نوجوانی کودک طول می کشد. همچنین نوع درمان همانگونه که گفته شد به شدت مشکل بستگی دارد.
هدف از درمان شکاف کام بهبود توانایی کودک در صحبت کردن، غذا خوردن و نوشیدن مایعات است. همچنین داشتن ظاهری طبیعی و شنوایی خوب نیز از علل درمان شکاف کام و لب است. قطعا در صورتی که شکاف کام و لب در کودکان درمان نشود، در بزرگسالی نیاز به انجام جراحی های بیشتری برای درمان خواهد بود اما معمولا این مشکلات در نوزادان و کودکان برطرف می شوند. درمان شکاف کام و شکاف لب معمولا به صورت تیمی انجام می شود. در واقع، متخصص گوش و حلق و بینی، گفتار درمانگر، متخصص اطفال و روانشناس در این تیم بایکدیگر برای درمان همکاری می کنند. همانطور که در بالا گفته شد هر یک از این پزشکان وظیفه و نقش خاص خود را در درمان دارند.
مراقبت بعد از انجام جراحی و درمان شکاف کام
معمولا بعد از جراحی کودک و درمان شکاف کام و لب در کودکان توصیه های مختلفی به والدین پیشنهاد می شود که پیگیری آنها برای مراقبت بعد از درمان ضرورت دارد.
- معمولا بعد از اتمام درمان یک سری راهکارها و تکنیک هایی برای تغذیه کودک مانند استفاده از سرشیشه های مخصوص پیشنهاد می شود.
- بعد از درمان گفتار درمانی به منظور اصلاح مشکلات تکلم کودک انجام می شود.
- دندان های کودک بررسی شده و در صورت نیاز ارتودنسی روی دندان ها صورت می گیرد.
- کودک تحت نظر یک دندانپزشک قرار می گیرد تا رشد دندان ها و بهداشت دهان و دندان او از سنین پایین تحت نظر باشد.
- در برخی کودکان که مشکل کم شنوایی دارند، استفاده از وسایل کمک شنوایی ضرورت پیدا می کند.
- عفونت گوش مورد بررسی قرار گرفته و درمان می شود.
- همچنین کودک تحت نظر یک روانشناس قرار می گیرد تا استرس های مراحل پزشکی و سایر مشکلات روانی درمان شوند.
در این میان، مهم ترین مسئله ای که اهمیت به آن بعد از درمان ضرورت دارد، بحث تکلم و گفتار درمانی بعد از جراحی است. کودکانی که شکاف های عمیق دارند بعد از جراحی، با مشکلات گفتاری مواجه می شوند به همین دلیل باید تحت نظر یک گفتار درمانگر قرار بگیرند.
پیشگیری از شکاف کام و لب
والدین می توانند به منظور جلوگیری از ایجاد مشکلاتی مانند شکاف کام و لب در کودکان یکسری اقدامات و مراقبت ها را انجام دهند. از جمله:
- انجام خودمراقبتی های لازم در دوران بارداری و گذراندن یک دوران بارداری سالم
- مراجعه به پزشک قبل از بارداری و انجام آزمایشات و معاینات مربوطه
- مصرف قرص فولیک اسید از چند ماه قبل از شروع بارداری
